SIFAT (ÖNAD)

SIFAT (ÖNAD)

Güzel düşünce,kokulu elma,beş milyon,birinci yıl,şu ev...

Sözleri birer tamlamadır. İkinci sözcükler addır. Birinci sözcükler bu adların:

Nasıl olduğunu gösteriyor,yani niteliyor: güzel,kokulu.
Derecesini,sayısını,yerini belirtiyor: beş,birinci,şu

İsimlerden önce gelerek onları değişik yönlerden niteleyen ya da belirten sözcüklere “sıfat” denir.


Bir isimden önce gelmesi.
Nitelik ya da nicelik bildirmesi gerekir.

Örnek:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ikileme sıfat olarak kullanılmıştır?
Çocuklar bahçede uslu uslu oynadılar.
Memurlar zam haberini alınca işyerlerinden hoplaya zıplaya çıktılar.
Yavaş yavaş kıyıya yaklaşıyoruz.
Ağaçtan kırmızı kırmızı elmalar topladık.
Paraşütçüler uçaktan ikişer üçer atladılar.

Çözüm:
Bir sözcüğün sıfat olması için bir isimden önce gelmesi yeterli değildir. Ayrıca o ismin bir özelliğini de ifade etmesi gerekir. 3’ te “yavaş yavaş” ikilemesi “kıyı” sözcüğünden önce gelmiş; ancak onu nitelendirmemiştir. Bu ikileme “yaklaşıyoruz” fiilinin durum bakımından etkilemiştir.Bu nedenle zarftır.1’ de “uslu uslu”, 2’de “hoplaya zıplaya”,5’te “ikişer üçer” ikilemeleri de zarf görevinde kullanılmıştır. 4’te ise “kırmızı kırmızı” ikilemesi”elmalar” ismini etkilediğinden sıfattır.
SIFAT TÜRLERİ
Sıfat türleri ikiye ayrılır.
1.Niteleme Sıfatı: küçük kız, temiz yol, kırık masa…
2.Belirtme Sıfatı: bu tahta, şu kalem, bazı kişiler…

Belitme sıfatları dörde ayrılır.

1.Sayı Sıfatı: dört araba, üçüncü çanta, ikiz çocuk…
2.İşaret Sıfatı: bu sıra, şu ev, o okul…
3.Soru Sıfatı: kaç kişi, hangi ev, kaçar elma, nasıl söz…
4.Belgisiz Sıfat: birkaç kişi, bazı olaylar, kimi öğrenciler…

Sayı sıfatı da beşe ayrılır.

1.Asıl sayı sıfatı: beş öğretmen, iki çiçek…
2.Sıra sayı sıfatı: dördüncü alay, ikinci kapı, yedinci sokak…
3.Üleştirme sayı sıfatı: ikişer oda, dörder çocuk…
4.Kesir sayı sıfatı: altıda bir ekmek, yüzde bir pay…
5.Topluluk sayı sıfatı: ikiz bebek…


Uyarı:

Sıfat, adı niteleyen ya da belirten sözcüktür. Öyleyse, sıfat,tümce içinde, nitelediği ya da belirttiği bir adla birlikte bulunur. Bu birlikteliğin oluşturduğu öbekleşmeye “sıfat tamlaması” denir. Sıfatlar, sıfat tamlaması içinde “tamlayan” görevini üstlenir.

“Gap’ın suları verimli topraklarla buluştu.”

Burada “verimli topraklar” sıfat tamlamasıdır. “verimli” sözcüğü sıfat görevinde kullanılmıştır.
Sıfatlar, her zaman bir tamlama biçiminde bulunur. Bir sözcüğe tek başınayken sıfat demek doğru değildir.
Uyarı:

Tamlananı düşen ya da adın herhangi bir ekini alan sıfat, adlaşır. Tamlananı düşmüş sıfat, eylemi etkilerse belirteç olur.

“Çirkin sevmek ile gönül eğlenmez
Güzeli çok olan ile gidelim .”
( Karacaoğlan )
“Çirkin” ve “güzel” sözcükleri adlaşmış.

“Kamil Bey karısına dikkatle bakarak yumuşacık sordu.”
( Kemal Tahir,Esir Şehrin İnsanları )
“yumuşacık”sözcüğü, belirteç olarak kullanılmış.
Sıfat olan sözcükler çekim eki aldığında sıfat olmaktan çıkar.

“İyi fındıklar çikolata yapımında kullanılıyor.”
Cümlesinde “iyi” sözcüğü çekim eki olarak isimleşmiştir.Artık bu sözcük sıfat değildir.

“Ta uzaklarda şafak bir bir açar perdeleri…”
“Uzak” sıfatı ter adı olmuştur.

Uyarı:

Bazen sıfat tamlamalarında ad kullanılmaz. Bu durumlarda sıfat adın önüne geçer , adlaşmış olur.

“İhtiyar adamlar inatçı oluyor.”……………Sıfat+isim
“İhtiyarlar inatçı oluyor.”………………………Adlaşmış sıfat
“Yaralı, doktora baktı.”……………………………Adlaşmış sıfat




Uyarı:

“Yarım, çeyrek…” gibi miktar belirten sözcükler de, sayı sıfatı görevindedir.

Uyarı:

Sınırlı sayıda sıfat , iyelik eki alarak, pekiştirme işleviyle, bir adla birlikte tamlama oluştura bilir ve bu tamlamada , tamlayan görevini sürdürebilir.Bunlara iyelikli sıfat denir.

“Ey güzelim yeşil canım mavi gök.”
( Necati Cumalı, Aç Güneş )
Bu örneklerde , sıfatın adlaşması değil; pekiştirilmesi söz konusudur.
Belgisiz sıfat olarak kullanılan “çoğu”, “kimi”, “böylesi” sözcükleri de iyelik ekini almıştır; ancak bu sözcüklerdeki iyelik eki ,işlevini yitirmiş, kalıplaşmıştır:
Çoğu kimse , kimi maddeler , böylesi hatalar…