Edatlar

EDATLAR (İLGEÇLER)

Tek başlarına anlamları olmayan, ancak cümle içinde diğer kelimelerle birlikte kullanıldıklarında anlamları ortaya çıkan kelimelerdir.

5 a) Birliktelik ve araç edatı: ile (-y-la/-y-le, -la/-le)

ÖR: Yakında, arkadaşı(yla) ile turistik geziye çıkacak.

Ankara'ya ancak uçak(la) ile çabuk ulaşabilirsin.

5 b) Sebep edatları: için, dolayı, ötürü, üzere

ÖR: Okula geç geldiği için dersi kaçırdı.

Uçağın arıza yapmasından ötürü uçuş ertelendi.

5. c) Benzerlik edatı: gibi

ÖR: Halk içinde muteber bir nesne yok devlet gibi

Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhhat gibi

(Muhibbî[Kanunî Sultan Süleyman] XVI.Yüzyıl)

Çocuk gibi hüngür hüngür ağladı.

5 ç) Miktar edatı: kadar

ÖR: Bu kadar yıl olmuş görüşmeyeli.

5 d) Zaman edatları: [-den] beri, önce, sonra

ÖR: Şirket, 1963'ten beri pamuk işleme işinde faaliyet göstermektedir.

Gençlik, yirmi beşten sonra yerini orta yaşlılığa bırakır.

5 e) Yer ve yön edatları: -e karşı, -e doğru, -den yana

ÖR: Koruluktan yana ev yapalım.

İki kardeş liseye doğru yavaş adımlarla ilerliyorlardı.

5. f) Yapılarına göre edatlar:

I- Basit edatlar:

ÖR: gibi, için, beri, kadar, ait, rağmen vb.

II- Türemiş edatlar:

ÖR: üzere, sonra, önce, ötürü, dolayı vb.

6. BAĞLAÇLAR

Tek başlarına anlamları olmayan, ancak eş görevli kelime, kelime grubu ya da cümleleri birbirine biçimce ve anlamca bağlamaya yarayan kelimelerdir.

6 a) Sıralama bağlaçları: (ve, ile)

ÖR: Evin beyi ile hanımı tatile çıkmışlar.

Kadın aşağı indi ve kapıyı kocasına açtı.

6 b) Denkleştirme bağlaçları: veya, ya da, yahut sözcükleri kullanılır.

ÖR: Ali veya Sırrı tiyatro oyununa benimle gelir mi?

Olmak ya da olmamak (Shakespeare'in Hamlet'inden)

6 c) Karşılaştırma bağlaçları: ya...ya, (da)de...da(de), hem...hem, ne...ne, ister...ister, gerek...gerek sözcüklerinden oluşur.

ÖR: Ya bu deveyi güdersin, ya bu diyardan gidersin (birini tercih etme)

Uçakla da otobüsle de gidiyebilir bir yerdir.(eşit olma)

Hem konuşuyor hem de yemek yiyordu.(eşit olma)

Ne tuzluda ne tatlıda gözü var (tercih etmeme ve olumsuz olma)

İster evde otur, ister bizimle gel, farketmez.

Gerek yakınları, gerek hastane personeli olsun, yardımlarını esirgemediler

6 ç) Cümle bağlayıcıları: ancak, fakat, ama, lâkin, çünkü, zirâ, halbuki, oysa

ÖR: Ayakkabılar ucuz ama ayağıma göresi yok.(karşıtlık)

İnsan susuz yaşayamaz. Çünkü vücudunun dörtte üçü sudan oluşur.(sebep)

Evi satacağını söylüyordu. Oysa hâlâ oturuyor. (karşıtlık)

6 d) Ki bağlacı: Bu ayrı yazılan ki’dir. Ek halindeki ki ile karıştırmamak gerekir. Cümleleri birbirine bağlar.

ÖR: Akşam evdekilere dedim ki : “Hava güzelken, sahile dolaşmaya inelim.”

(evde-ki -ler: Burada zamir -ki’sidir.)

6 d) Yapılarına göre bağlaçlar:

I- Basit bağlaçlar:

ÖR: ve, de, ama, ile, bile, lakin, hem vb.

II- Türemiş bağlaçlar:

ÖR: ancak, açıkçası, kısacası vb.

III- Birleşik bağlaçlar:

ÖR: oysa, öyleyse, yoksa, halbuki, veyahut, sanki vb.

IV- Gruplaşmış (öbekleşmiş) bağlaçlar:

ÖR: ya da, hem de, tut ki, şu var ki, o halde vb.